कुंडलिनी विद्या भाग ३

 मागील दोन भागात आपण कुंडलिनी विद्येची थोडक्यात तोंडओळख करून घेतली. आता आपण थोडे खोलात जाऊ. 

कुंडलिनी विद्येत सात महत्वाची चक्रे मानली गेली आहेत. ती क्रमवार अशी. मूलाधार चक्र, स्वाधिष्ठान चक्र, मणिपूर चक्र, अनाहत चक्र, विशुद्ध चक्र, आज्ञा चक्र आणि सहस्रार. ही चक्रे म्हणजे ज्या ठिकाणाहुन  आपल्या मनोवस्थेच्या दृष्टीने  महत्वाचे चेतातंतू पाठीच्या पाण्यातून बाहेर पडतात ती जागा. अशी सात महत्वाची चक्रे असली तरी इतर अनेक चक्रे आहेत. 

प्रत्येक चक्राचे काही महत्वाचे गुण मानलेले आहेत. हे सांकेतिक भाषेत आहेत. प्रत्येक चक्राची देवता आहे, रंग आहे, त्याची काही रत्ने सांगितली आहेत. बीजध्वनी आहे, प्रत्येक चक्राला विशिष्ट संख्येने पाकळ्या आहेत. हठयोगसाधनेत त्या त्या चक्राला जागृत करण्यासाठी काही आसने आहेत. हे सर्व समजून घेणे महत्वाचे आहे. कारण त्यामुळे आपल्या साधनेला वेग येऊ शकतो.  पण सुरुवातीला हे सर्व अनाकलनीय वाटते. माझ्यासारख्या चिकित्सक वृत्तीच्या माणसाला हे सर्व हास्यास्पदही वाटले होते. पण जशी ध्यानात प्रगती झाली, एक एक चक्र उमलताना जाणवू लागले तसे या सर्व संकेतांत असलेले गूढ अर्थ ध्यानात येऊ लागले. या संकेतांचा अर्थ जसा मला उमगला तसा सांगण्याचा प्रयत्न करीन. तो अर्थ पारंपरिक अर्थाच्या जवळ जाईल असेही नाही. कारण मी पारंपरिक पद्धतीने कुंडलिनी विद्या शिकलेलो नाही. 

प्रत्येक चक्राला एक रंग आहे. माझ्या असे लक्षात आले, की या सात चक्रांचे रंग हे इंद्रधनुष्यातील सप्तरंग (तानापिहिनिपाजा) सर्वात कमी वारंवारितेपासून (frequency) पासून सर्वात जास्त वारंवारितेकडे जाणारे आहेत. सर्वात पाहिले चक्र म्हणजे मूलाधार चक्राचा रंग लाल आहे. लाल रंगाची वारंवारिता आपल्याला दृश्य असणाऱ्या रंगपट्ट्यात सर्वात कमी आहे, म्हणजेच त्यातून येणारी ऊर्जा सर्वात कमी आहे. या उलट सर्वात उलट सर्वात शेवटचे चक्र सहस्रार याचा रंग जांभळा आहे. याची वारंवारिता रंगपट्ट्यात सर्वात अधिक आहे, त्याची ऊर्जावहन क्षमता सर्वात अधिक आहे. अगदी हीच गोष्ट ध्वनीच्या बाबतीत आहे. कमी वारंवारितेचे ध्वनी खालील चक्रे उघडतात. जसजसे आपण उच्च वारंवारितेच्या ध्वनीकडे जातो तसे ते ध्वनी वरील चक्रे उघडतात. यात कुठेतरी एक संगती दिसते. यावर अधिक अभ्यास होण्याची गरज आहे. 

प्रत्येक चक्रासाठी काही रत्ने सांगितली आहेत. याबाबतही अर्थ स्पष्ट दिसतो. ज्या चक्राचा जो रंग असेल त्या रंगाचे रत्न त्या चक्रासाठी सांगितले आहे. त्या त्या चक्रांच्या देवतांचे स्वरूपही रौद्राकडून सौम्य स्वरूपाकडे जात असल्याचे जाणवते. 

चक्राच्या पाकळ्यांच्या संख्येबाबत मी अजून निष्कर्षाला आलेलो नाही. पण या पाकळ्यांची संख्या म्हणजे या चक्रातून निघणाऱ्या प्रमुख मज्जातंतूंची संख्या असावी. या प्रत्येक पाकळीलाही एक बीजध्वनी दिलेला आहे. कदाचित हा बीजध्वनी त्या विशिष्ट मज्जातंतूला कार्यरत करीत असावा. या संबंधी मला अधिक काही लक्षात आले तर मी ते आपणास कळवीन. 

प्रत्येक चक्रासाठी एक अंत:स्त्रावी ग्रंथी सांगितली आहे. आपल्याला माहीत आहे की अंत:स्त्रावी ग्रंथींचा  आपले मनोव्यापार नियंत्रित करण्यात मोठा वाटा असतो.  त्या त्या चक्रातून निघणारे मज्जातातंतू या ग्रंथीमध्ये जात असावेत. त्यामुळे या चक्रांवर ध्यान केले असता त्या ग्रंथींच्या स्रावावर परिणाम होत असावा.  

पहिल्या पाच चक्रांपैकी प्रत्येक चक्र हे एकेका पंचमहाभूताशी (क्रमाने पृथ्वी, जल, तेज, वायू, आकाश) संलग्न आहे. तसेच आपल्या पंचेंद्रियांशी एक-एक चक्र (क्रमाने नाक, जीभ, डोळे, त्वचा, कान) संबंधित आहे.याचा उपयोग आपण विशिष्ट चक्राचे ध्यान करताना करू शकतो. उदाहरणार्थ मूलाधार चक्रावर ध्यान करताना कोणकोणते वास आपल्याला जाणवत आहेत यावर ध्यान करता येईल. 

प्रत्येक चक्राचे जे बीजध्वनी आहेत त्यातही एक संगती आढळते. हे बीजध्वनी वर्णमालेतील  'अंतस्थ'  या वर्गातील (य,र,ल,व) आहेत. पहिल्या चार चक्रांसाठी मात्र ते क्रमाने येत नाही तर 'ल,व,र,य' अशा क्रमाने येतात. आकाश तत्वाशी संबंधित आणि पहिल्या पाच चक्रांमधील सर्वात उर्जावान अशा घशातील विशुद्ध चक्रासाठी उष्म विभागातील शेवटचे व्यंजन 'ह' आहे.  

शेवटची दोन चक्रे अन्य पाच चक्रांपेक्षा वेगळी आहेत. ही चक्रे आपल्या मस्तकाच्या भागात आहेत, पाठीच्या कण्यात नाहीत. ती कोठल्याही पंचमहाभूतांशी अथवा आपल्या पंचेंद्रियांशी संबंधित नाहीत. 

मी ही लेखमाला फार लांबविणार नाही. प्रत्येक चक्राचे गुण (Attributes - रंग, बीजमंत्र इत्यादी ) सांगत बसणार नाही. कारण ते इंटरनेटवर सहज उपलब्ध आहेत. मी शेवटच्या लेखात त्यांची लिंक देईन. पण कुंडलिनी ध्यानाला सुरुवात कशी करावी (माझ्या मते) याचे थोडे विस्तृत विवेचन करीन. मला वाटते, वाचक त्यात अधिक उत्सुक असतील.  पुढील लेख ध्यानास सुरुवात करण्यासंबंधी. 

कोणाला विशिष्ट चक्रासंबंधात काही माहिती हवी असल्यास कॉमेन्टमधून अथवा काही खाजगी असल्यास  मेसेजमधून संपर्क करू शकतात. मात्र माझी मेसेज बॉक्स केवळ अशा स्वरूपाच्या अथवा अन्य कामांसाठी मी वापरतो. त्यात कोणी काही लिंक टाकल्यास अथवा अर्थहीन मेसेजेस टाकल्यास  त्या व्यक्तीला मी मेसेजबॉक्ससाठी ब्लॉक करतो.