कुंडलिनी विद्या भाग ५

 आता आपण कुंडलिनी विद्याप्राप्तीसाठी कुंडलिनी ध्यान कसे करावे या बद्दल विचार करीत आहोत. 

कोठल्याही ध्यानप्रकाराची सुरुवात भारतीय प्राचीन शास्त्राप्रमाणे प्राणधारणेने होते.  प्राणाधारणा ही ध्यानाची पूर्वतयारी (pre-requisite) आहे.आपले भरकटणारे मन काबूत आणायला ही प्राणधारणा उपयोगी पडते. जर प्राणधारणेवर आपण सुरुवातीस भर दिला तर पुढील साधना वेगात आणि अडथळ्याविना होऊ शकते. 

सुरुवात करतानाच एक लक्षात ठेवायचे आहे की आपल्याला प्राणधारणेमध्ये आपल्या भरकटणाऱ्या मनाला काबूत आणायचे आहे, आपल्याला वश करायचे आहे. मनाची ताकद प्रचंड आहे हे आपल्याला माहीत आहे. जंगली हत्तीची ताकद प्रचंड असते. तो जंगली असतो तेव्हा त्याची ही ताकद आपल्याला खूप त्रासदायक ठरते. पण हाच हत्ती एकदा माणसाळला की त्याची ही अफाट ताकद आपल्या उपयोगाला येते. पण हत्तीला माणसाळविणे हे सोपे काम नाही. अतिशय शांतपणे प्रेमाने चुचकारून त्याला आपलेसे करावे लागते. त्याच्याशी कठोर व्यवहार केल्यास तो माणसाळविणे कठीण बनत जाते. मनाचे असेच आहे. त्याला माणसाळविण्यासाठी अत्यंत शांतपणे प्राणधारणा करावी लागेल. हे धसमुसळेपणाचे काम नाही. 

पद्मासन,सुखासन अथवा खुर्चीत पाठीचा कणा ताठ ठेऊन बसावे. खूर्चीत बसल्यास दोन्ही तळपाय जमिनीला पूर्णपणे स्पर्श केलेले असावेत. पायाखाली उशी अथवा जाड सतरंजी ठेवल्यास उत्तम. डोळे मिटून स्वस्थ बसावे. इष्ट  देवतेची प्रतिमा डोळ्यापुढे आणून तिला वंदन करून आशीर्वाद घेऊन प्राणधारणेला सुरुवात करावी. 

भ्रूमध्य (जेथे दोन्ही भुवया जुळतात) आणि वरचा ओठ या त्रिकोणात (पहा सोबतचे चित्र क्रमांक १) श्वासाचा स्पर्श कोठे होत आहे याचा अनुभव घ्यावा. प्रत्येक श्वास - परत एकदा सांगतो, प्रत्येक श्वास - आत घेताना आणि सोडताना त्याचा स्पर्श अनुभवायचा आहे. हा स्पर्श आपल्याला या त्रिकोणात एखाद्या ठिकाणी -कदाचित नाकाच्या आतील त्वचेला किंवा ओठावर- जाणवेल. ही गोष्ट दिसायला सोपी  वाटते,पण थोड्याच काळात श्वासावर लक्ष ठेवता ठेवताआपले मन भरकटण्याचा अनुभव येतो. त्याने निराश होण्याची गरज  नाही. याच भरकटणाऱ्या मनाला आपल्याला काबूत आणायचे आहे. जेव्हा आपले मन असे भरकटले आहे असे लक्षात येईल तेव्हा आपल्या अशांत मनाकडे पाहून हसून परत नव्या उत्साहाने सुरुवात करायची. या ध्यानात  आपला श्वास पूर्णतः नैसर्गिकपणे चालू ठेवायचा आहे. आपण आपल्या श्वासाचा केवळ 'द्रष्टा' बनायचे आहे. प्रथम दहा मिनिटांपासून सुरुवात करून वेळ  वाढवत दिवसातून एक तास असे ध्यान केले तरी पुरेसे आहे. लक्षात ठेवा, सुरुवातीला पाच मिनिटेही सातत्याने श्वासाकडे लक्ष देणे कठीण वाटेल. आपले लक्ष सारखे विचलित होईल. मनात विचार येऊन हे श्वासावरील लक्ष उडेल. पण त्याने निराश होण्याचे कारण नाही. असे बहुतेक सर्वांचेच होते, माझेही झाले होते, कधीकधी मन काही कारणाने खूप विचलित झाले असेल तर माझे अजूनही असे होते.  मन एकाच ठिकाणी टिकविण्याची जिद्द नको. त्याने मन अधिक अशांत होईल. चिकाटीने यावर काम करीत राहिले की प्राणधारणेत प्रगती होऊ लागते. मन आपल्या काबूत येऊ लागते.  हा पहिला टप्पा किमान एक महिना रोज करायचा आहे. प्राणधारणा हा कुंडलिनी ध्यानाचा पाया आहे. पाया भक्कम असेल तरच इमारत भक्कमपणे उभी राहाते. 

चिकाटी आणि सातत्य (रोज ध्यान/प्राणाधारणा करणे) हीच ध्यानात प्रगती करण्याची  गुरुकिल्ली आहे. 

अशा प्रकारे प्राणधारणेला सुरुवात करा. प्राणधारणेतील पुढील टप्पा नंतरच्या लेखात.