'असंग' होणे ही ब्रह्मज्ञान होण्यासाठी अत्यंत आवश्यक गोष्ट समजली जाते. पण ही गोष्टच अत्यंत कठीण आहे. पैसा, मानमरातब यापासून ऐहिकदृष्ट्या असंग राहणे सोपे आहे. पण 'ममत्व' ही गोष्टच अशी आहे की ती साधू-संतांनाही या जगाशी बांधून ठेवते. अष्टावक्र गीतेतही जनक राजा तथाकथित संतांना 'ममत्वापासून मुक्ती' न मिळाल्याचे आश्चर्य व्यक्त करतो.
आपण म्हणजे आपले शरीर अथवा आपले मन असे वाटते त्यांच्यासाठी 'असंग' होणे खरेच खूप कठीण आहे. प्रथम आपल्याला 'मी' म्हणजे हे शरीर अथवा मन नाही तर त्यापासून वेगळे असे चैतन्य आहे हे समजून घ्यावे लागेल. त्यासाठी अद्वैत वेदांतात 'दृक-दृश्य विवेक', 'अपरोक्षानुभूती', 'पंचदशी' या सारखे अनेक ग्रंथ आहेत. त्यातून आपण स्वतः आपल्या शरीर-मनापासून वेगळे चैत्यन्य आहोत याचे भान येते. या पैकी काही ग्रंथांचा थोडक्यात गोषवारा या ब्लॉगवर अन्यत्र घेतलेला आहे.
आपण म्हणजे शरीर-मनापासून वेगळे चैतन्य आहोतच, परंतु आपले चैतन्य अन्य कोणा जीवाच्या चैतन्यापेक्षा वेगळे नाही. आपल्याला जाणवणारे चैतन्य हे केवळ वैश्विक चैतन्याचे आपल्या मनात उमटलेले प्रतिबिंब / प्रतिमा आहे. आपल्या मनाच्या 'अहंकार' या भागाशी ही चैतन्याची प्रतिमा एकरूप होते आणि अहंकाराच्या साहाय्याने आपल्या शरीराच्या रोमारोमात पसरते. म्हणूनच आपल्याला आपल्या शरीरात पसरलेल्या चैतन्याची आपले शरीर ही सीमा असल्याचा भास होतो. तसेच ही चैतन्याची प्रतिमा आपल्या अहंकाराशी एकरूप झालेली असल्याने हे चैतन्य 'माझे' आहे अशी आपली समजूत होते. सर्व प्राणिमात्रांत ही एकाच चैतन्याची प्रतिमा असते. बागेत ठेवलेल्या पाण्याने भरलेल्या अनेक बालद्यांत एकाच सूर्याची प्रतिमा उमटते, पण प्रतिमा अनेक असतात तसेच काहीसे हे आहे. पाणी मलीन झाले की सूर्याची प्रतिमाही झाकोळल्यासारखी दिसते, पाणी डुचमळाले की त्या प्रतिमेचे तुकडे झाल्यासारखे भासतात. तसेच कधी कधी आपल्यामधील चैतन्य झाकोळते, कधी ते छिन्नविच्छिन्न झाल्यासारखे भासते. पण चैतन्याचा सूर्य त्याच तेजाने अखंड तळपत असतो.
आपण म्हणजे शरीर-मनापासून वेगळे चैतन्य आहोत, केवळ अहंकाराशी एकरूप झालेली चैतन्याची प्रतिमा नसून त्या प्रतिमेचा स्रोत असलेले चैतन्य आहोत हे एकदा ध्यानात आले की आपला 'असंग' होण्याकडे प्रवास वेगाने होतो.
आपण पुढील प्रवासास पुढील भागात सुरुवात करू.
No comments:
Post a Comment