'विवर्त' हा अद्वैत वेदांताचा पाया आहे असे म्हणावे लागेल. सत्य हे अनेक पातळ्यांवर असते असे हा सिद्धांत सांगतो.
वाळवंटात मृगजळ दिसते. ते आपल्या दृष्टीच्या पातळीवर सत्य असते. परंतु प्रत्यक्षात (सत्याच्या अधिक उच्च पातळीवर) ते केवळ वाळवंट असते. मृगजळ हे वाळवंटाचे 'विवर्त' आहे. अंधारात पडलेला दोर हा सापासारखा भासतो. दृष्टीच्या पातळीवर तो सर्प सत्यच असतो. सर्प हे त्या दोराचे 'विवर्त' आहे.
ही सर्व उदाहरणे आपल्या नित्य अनुभवातली आहेत, सहज समजणारी आहेत. म्हणूनच याचा अधिक विचार करता जागृतावस्था ही सुद्धा एक विवर्त आहे हे सहजपणे पटते. ब्रह्मावस्थेतील सत्य हे जागृतावस्थेतील सत्यापेक्षा उच्च पातळीवर असते. जागृतास्थेतील घटनांना कच्चा माल ब्रह्मावस्थेकडूनच येतो. जागृतावस्था हे ब्रह्मावस्थेचे विवर्त आहे.
जागृतावस्था हे ब्रह्मावस्थेचे विवर्त असण्याची संकल्पना समजली की तत्वज्ञानातील अनेक जटील प्रश्नांची उत्तरे सहज मिळतात. ब्रह्मावस्थेतील एक सर्वशक्तिमान परमात्मा (ब्रह्म) आणि जागृतावस्थेतील अनेक देव-देवता यात काही विरोधाभास दिसत नाही. जागृतावस्थेतील देवदेवता या ब्रह्माचे विवर्त आहेत. त्यांना शक्ती ब्रह्माकडूनच प्राप्त झाल्या आहेत. त्याही आपल्यासारख्या ब्रह्मस्वरूपच आहेत हे लक्षात येते. मग त्यांना आपल्यासारख्याच भाव-भावना असणे यात काहीच गैर वाटत नाही. जसे स्वप्नात झालेल्या रोगावर इलाज स्वप्नातील डॉक्टरकडूनच करावे लागतात. जागृतावस्थेतील डॉक्टरांचा तेथे उपयोग नसतो, तसेच जागृतास्थेतील आपल्या समस्यांवर उपाय या विश्वातील (विवर्तातील) देव-देवतांकडूनच होऊ शकतात - ब्रह्मावस्थेतील ब्रह्माकडून नाही हे लक्षात येते. आपले तत्वज्ञान अब्राहमीक (मुस्लिम, ख्रिश्चन, ज्यू) तत्वज्ञानापेक्षा कसे वेगळे आहे हे कळते.
आपण आपल्या तत्वज्ञानातील 'विवर्त' ही वैशिष्टपूर्ण संकल्पना नीट समजून घेऊ.
संतोष कारखानीस ठाणे
No comments:
Post a Comment