काली

कालीमाता

'दशमहाविद्या' ही हिंदू धर्मातील शक्तीचे दहा प्रमुख रूपे आहेत, ज्यांमध्ये 'काली' हे पहिले आणि सर्वात शक्तिशाली रूप मानले जाते. काली हे शक्तीचे विध्वंसक रूप आहे, ज्यामुळे तिला अनेकदा कालाच्या (समयाच्या) स्वरूपाशी जोडले जाते. तिचे वर्णन खालीलप्रमाणे आहे:

1. कालीचे स्वरूप

रूप: काली देवीचे रूप अत्यंत भयानक आणि गूढ आहे. तिचे शरीर काळे आहे, आणि ती तीन डोळे धारण करते, जे भूतकाळ, वर्तमानकाळ आणि भविष्यकाळाचे प्रतीक आहेत.

भूषणे: ती कटीवर शत्रूंच्या हातांचा सर्पमाळा आणि गळ्यावर नरमुंडांची माळा धारण करते. ती हातात तलवार आणि एक कापलेले मुंडक धारण करते. तिची जिवंत उर्जा आणि विध्वंसक शक्ती तिच्या सौंदर्याने प्रकट होते.

अवस्था: अनेकदा तिला पायांखाली महादेवाचे (शिवाचे) शरीर असून दाखवले जाते, हे तिच्या साक्षात अज्ञानाच्या (तमोगुणाच्या) नाशाचे प्रतीक आहे. शिवाच्या अंगावर पाय ठेवणे म्हणजे कालीचे शिवावर मात करणे नव्हे, तर ती महाकाली असून शिवलिंगाच्या हृदयात असलेले निराकार आहे, त्याचे प्रतिनिधित्व करते.

2. काली देवीसंबंधी मान्यता

कालीला वेळेचे प्रतीक मानले जाते. ती प्रारंभ आणि अंत दोन्ही आहे. तिचे व्यक्तित्व भौतिक जगाचा विनाश आणि मानसिक, अध्यात्मिक क्षेत्रांचा विकास दर्शवते.

काली ही आपल्या भक्तांचे रक्षण करणारी, पण त्याचवेळी सर्व अज्ञानाचा नाश करणारी आहे. ती भक्तांचे अज्ञान आणि अहंकाराचा अंत करून मोक्षाची प्राप्ती देते.

'काली' हे शब्द 'काल' (वेळ) पासून उद्भवले आहे, ज्याचा अर्थ आहे ती वेळेला नियंत्रित करणारी आहे. यामुळे तिला परमेश्वरीय शक्ती मानले जाते.

3. साधनाविधी

मंत्रजप: कालीसाठी केले जाणारे मुख्य मंत्र म्हणजे "ॐ क्रीं कालीकायै नमः". हा मंत्र जपल्यामुळे भौतिक आणि आध्यात्मिक उन्नती मिळते. काली उपासनेत शक्ती उपासनेचा महत्त्वाचा भाग आहे.

तंत्रसाधना: कालीची साधना प्रामुख्याने तंत्रमार्गाद्वारे केली जाते. तंत्रसाधकांना काली उपासनेतून विशेष शक्ती आणि सिद्धी मिळवता येतात असे मानले जाते.

तर्पण आणि यज्ञ: काली साधनेत तर्पण आणि यज्ञ अत्यंत महत्त्वाचे असतात. तिच्या प्रसन्नतेसाठी यज्ञात विशेष आहुती दिली जाते.

4. कालीचे भक्त

काली देवीची उपासना विशेषतः बंगाल, ओडिशा आणि आसाममध्ये प्रचलित आहे. कालीची उपासना सामान्य भक्त ते तांत्रिक साधक सर्वच प्रकारच्या

भक्तांमध्ये केली जाते. साधकांना तिच्या उपासनेतून भीती, अज्ञान, आणि अहंकाराचा नाश होत असल्याचे अनुभव मिळतात, तसेच त्यांना शक्ती, संरक्षण आणि मोक्ष प्राप्त होतो, असे मानले जाते.

5. कालीच्या पूजेचे विशेष महत्त्व

कालरात्र्री: कालीची उपासना विशेषत: कालरात्र्रीच्या दिवशी (नवरात्रीतील सातवी रात्र) अत्यंत महत्त्वाची मानली जाते. या दिवशी साधक कालीला प्रसन्न करण्यासाठी विविध तांत्रिक विधी आणि जप करतात.

कालीपूजा बंगालमध्ये: पश्चिम बंगालमध्ये 'कालीपूजा' हा एक मोठा सण आहे, जो दिवाळीच्या दिवशी साजरा केला जातो. या दिवशी कालीची महाकाय मूर्ती बनवली जाते आणि विशेष मंत्रांनी तिची पूजा केली जाते.

काळीघाट मंदिर: कोलकात्यातील 'काळीघाट' हे काली देवीचे प्रसिध्द मंदिर आहे, जिथे लाखो भक्त तिच्या दर्शनासाठी येतात. काली देवीचे हे प्राचीन मंदिर भारतातील शक्तिपीठांपैकी एक मानले जाते.

काली ही विनाश आणि नवचेतनेची देवी आहे. ती आपल्या भक्तांना एकीकडे भय आणि दुसरीकडे वात्सल्यभाव दाखवते. तिची उपासना साधकांना त्यांची मनोविकारांपासून मुक्तता करून नवजीवनाची दिशा देते.

#dashamahavidya