आज शक्तीच्या महोत्सवाची पाचवी माळ. आपण या महोत्सवात दशमहाविद्यांची - अर्थात दशमहाशक्तीची माहिती करून घेत आहोत. कालपर्यंत काली, तारा, त्रिपुरसुंदरी आणि भुवनेश्वरी या विद्यांची माहिती आपण घेतली. आज पाचवी महाविद्या छिन्नमस्ता या विद्येची माहिती घेऊ.
छिन्नमस्ता देवी ही दशमहाविद्यांपैकी एक आहे आणि ती शक्तीच्या उग्र रूपांपैकी एक मानली जाते. छिन्नमस्ता देवीचे स्वरूप आणि तिच्याशी संबंधित कथांचा गूढ आणि तात्त्विक अर्थ आहे, जो आत्म्याच्या व शारीरिक अहंकाराच्या नाशाशी संबंधित आहे.
छिन्नमस्ता देवीचे स्वरूप
छिन्नमस्ता देवीचे रूप अत्यंत उग्र आणि भयभीत करणारे आहे. तिच्या नावातच तिच्या स्वरूपाचा उल्लेख आहे - 'छिन्न' म्हणजे छेदलेले आणि 'मस्ता' म्हणजे डोके. देवीने स्वतःचे डोके धडापासून वेगळे केले आहे, ज्यामुळे तिचे रक्त तिच्या हातात धरणारे शीर स्वतःच पित आहे. तिच्या धडातून तीन रक्ताच्या धारांचा प्रवाह निघतो, ज्यापैकी दोन धारांची शक्ती देवीने स्वतःची भूक भागवण्यासाठी तात्काळ निर्माण केलेल्या साथीदारिणींना दिली जाते, आणि मध्य धारा देवी स्वतः पित आहे.
ती नागासह नग्न रूपात उभी आहे, आणि तिचे शरीर लाल आहे. तिच्या एका हातात तलवार आहे, तर दुसऱ्या हातात तिने आपले शीर धरले आहे. तिच्या पायाखाली मदन (कामदेव) आणि रती (त्याची पत्नी) उभे आहेत, ज्यांचे पिळलेले रूप सांसारिक वासना आणि मोहांचे प्रतीक आहे. छिन्नमस्ता देवी शारीरिक अहंकाराच्या, मोहाच्या आणि कामनांच्या नाशाचे प्रतीक आहे.
देवीसंबंधी कथाः
छिन्नमस्ता देवीची एक महत्त्वाची कथा अशी आहे की, एकदा देवी पार्वती तिच्या सखींना घेऊन स्नानासाठी नदीत गेली. स्नानानंतर, देवीच्या सखींची भूक वाढली आणि त्यांनी देवीला काही खायला मागितले. देवी पार्वतीने त्यांना प्रतीक्षा करण्यास सांगितले, पण त्यांच्या वारंवार विनंतीमुळे देवीने आपल्या तलवारीने स्वतःचे डोके धडापासून छेदले. तिच्या धडातून निघालेल्या रक्ताने त्या सखींची भूक भागवली. या घटनेमुळे छिन्नमस्ता देवीची कथा रूपक म्हणून घेतली जाते, जी आत्मत्याग आणि बलिदानाचे प्रतीक आहे.
देवीसंबंधी मान्यता:
छिन्नमस्ता देवीचा उपासक हा अत्यंत धैर्यशील, मनोधैर्यवान आणि मोहमुक्त असावा लागतो, कारण देवीचे स्वरूप उग्र आहे आणि ती स्वत्वाच्या आणि मोहाच्या नाशासाठी उपासली जाते. तिच्या साधनेद्वारे भक्त आत्मसंयम, अहंकार नाश, वासना नियंत्रण आणि उग्र शक्ती प्राप्त करतो.
छिन्नमस्ता देवीला उपासकांना कर्जमुक्ती, संपत्ती, आत्मिक प्रगती आणि कामवासना नियंत्रित करण्याचे वरदान दिले जाते. ती उपासकांना त्यांच्या इच्छांच्या पूर्तीसाठी शक्ती देते, परंतु त्याच्या बदल्यात भक्तांनी स्वतःचे त्यागशीलतेचे आचरण ठेवावे लागते.
छिन्नमस्ता उपासना पद्धती (साधना विधी):
छिन्नमस्ता देवीची साधना ही अत्यंत कठीण आणि गूढ साधना आहे. या साधनेत:
उपासकाला काळ्या किंवा लाल वस्त्र परिधान करावे लागते.
साधनेची सुरुवात भक्त 'छिन्नमस्तायै नमः' या मंत्राचा जप करून करतो.
देवीच्या मूर्तीसमोर किंवा चित्रासमोर रक्तवर्णी पुष्पांचा नैवेद्य अर्पण केला जातो.
उपासकाला देवीच्या तंत्रामध्ये दिलेल्या विशेष मंत्रांचा जप करावा लागतो.
काही साधक व्रत करून उपासना करतात आणि देवीची कृपा प्राप्त करण्यासाठी कठोर तपश्चर्या करतात.
महत्त्वाचे: या साधनेत संपूर्ण ध्यान, भावनिक समर्पण आणि मानसिक शक्ती आवश्यक असते. ही साधना साधकाच्या आत्मिक प्रगतीसाठी प्रभावी असली तरी ती अत्यंत उग्र साधना मानली जाते आणि ती अनुभवी गुरूंच्या मार्गदर्शनाखालीच करावी.
छिन्नमस्ता देवीची प्रमुख मंदिरे:
छिन्नमस्ता देवीची मंदिरे काही ठिकाणी प्रसिद्ध आहेत, त्यापैकी काही म्हणजे:
राजरप्पा मंदिर, झारखंड: हे भारतातील सर्वात प्रसिद्ध छिन्नमस्ता मंदिर आहे. येथे देवीची भव्य मूर्ती आहे, जिची उपासना खूप गूढ मानली जाते.
काशी, वाराणसी: काशी येथे छिन्नमस्ता देवीचे छोटे मंदिर आहे, जे शक्ती पीठांपैकी एक मानले जाते. तेथे सतीचे मस्तक पडले होते.
छिन्नमस्ता देवीची उपासना करणाऱ्यांना अत्यंत आत्मिक प्रगती आणि मोह, वासना आणि अहंकार नष्ट करण्याची शक्ती मिळते. ती सृष्टीच्या उत्क्रांतीसाठी, आत्मत्यागासाठी आणि मनाच्या नाशासाठी उभी आहे, ज्यामुळे तिची उपासना अधिक गूढ आणि उग्र आहे.
संतोष कारखानीस ठाणे
No comments:
Post a Comment